Las jest naturalnym bogactwem , pełniącym wiele różnych funkcji: chroni glebę, łagodzi klimat, produkuje olbrzymie ilości tlenu, zatrzymuje pyły i gazy emitowanych do atmosfery przez przemysł, zaspokaja potrzeby człowieka w zakresie rekreacji, jest bazą surowca drzewnego i wielu użytków niedrzewnych (owoce, grzyby, zioła lecznicze). Możliwość korzystania z dobrodziejstw, jakie daje las, zawdzięczamy pokoleniom, które dbały o jego utrzymanie. Naszym podstawowym obowiązkiem jako leśników jest przekazanie przyszłym pokoleniom lasu jeszcze piękniejszego i zasobniejszego. Zadanie te będziemy mogli spełnić wówczas, kiedy będziemy racjonalnie gospodarować w lesie. Aby racjonalnie gospodarować zasobami leśnymi trzeba zawczasu dobrze las poznać, zinwentaryzować, opisać i zaplanować w nim czynności gospodarcze oraz ochronne. Te natomiast zależą od lokalnych warunków przyrodniczych i siedliskowych. Podstawowym dokumentem w działalności gospodarczej i ochronnej nadleśnictwa jest plan urządzenia lasu, który nie tylko zapewnia ciągłość w programowaniu gospodarki leśnej, ale również stwarza możliwość jej korygowania w kolejnych okresach na podstawie aktualnego stanu lasu i analizy dotychczasowej działalności. Zasad sporządzania takich planów uczy dyscyplina nauk leśnych zwana urządzaniem lasu.

Urządzanie lasu

Urządzanie lasu to jedna z najważniejszych i zarazem najtrudniejszych nauk leśnych, zajmująca się planowaniem zadań gospodarczych w lasach w taki sposób, by zapewnić trwałość lasu i ciągłość dostarczania przez niego dóbr materialnych oraz spełniania różnorodnych potrzeb społeczeństwa (rekreacyjne wykorzystywanie terenów leśnych).Urządzanie lasu wykorzystuje szeroki zakres wiadomości z wielu dziedzin: leśnictwa (m.in. gleboznawstwa, siedliskoznawstwa, dendrologii, botaniki, hodowli i ochrony lasu, inżynierii leśnej, łowiectwa), ochrony przyrody, geodezji (pomiar gruntów i sporządzanie map), informatyki (obliczenia związane z przetwarzaniem danych uzyskanych w trakcie prac urządzeniowych). Prace z zakresu urządzania są prowadzone przez wyspecjalizowane w tym zakresie jednostki zatrudniające pracowników o odpowiednich kwalifikacjach (w znacznej części posiadają oni wykształcenie leśne lub przyrodnicze) oraz wyposażone w odpowiedni do tego typu prac sprzęt pomiarowy. W Lasach Państwowych urządzaniem lasu zajmuje się państwowe przedsiębiorstwo - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL) z siedzibą w Warszawie, wraz z 12 oddziałami terenowymi, obejmującymi swym zasięgiem całą Polskę.   

Do najważniejszych celów i zadań urządzania lasu należą m.in.:

•          inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb, siedlisk i drzewostanów oraz określenie i kształtowanie naturalnych relacji między nimi

•          rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach oraz opracowanie programu ochrony przyrody dla nadleśnictwa

•          rozpoznanie funkcji lasu w powiązaniu z zagospodarowaniem przestrzennym

•          dokonanie podziału lasów – według pełnionych funkcji i przyjętych celów gospodarowania – na gospodarstwa (w tym: specjalne, lasów ochronnych oraz lasów wielofunkcyjnych z dominującą funkcją produkcyjną – zwanych często lasami gospodarczymi)

•          określenie długo- i średniookresowych hodowlanych i technicznych celów gospodarki leśnej dla urządzanego obiektu, umożliwiających formułowanie celów doraźnych w poszczególnych drzewostanach

•          projektowanie pożądanej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy piętrowej drzewostanów

•          kształtowanie wielkości i struktury zapasu produkcyjnego w urządzanej jednostce, w ramach gospodarstw, obrębów leśnych i w całym nadleśnictwie

•          ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i przedrębnego

•          ustalenie możliwości lokalizacji etatu cięć użytkowania rębnego w wielkości przyjętej za optymalną

•          ustalenie zadań gospodarczych na 10-lecie i określenie sposobów ich realizacji

Plan urządzenia lasu

Podsumowaniem prac urządzania lasu jest opracowanie dla każdego nadleśnictwa planów urządzenia lasu. Czym właściwie jest ten plan urządzenia lasu? Mówiąc prosto i zrozumiale jest on  „Biblią" leśnika, którą kieruje się we wszystkich pracach jakie wykonuje w lesie. Jest to szczegółowy leśny plan gospodarczy, podstawowy dokument gospodarki leśnej, który zgodnie z Ustawą o Lasach tworzony jest co 10 lat według stanu na dzień 1 stycznia pierwszego roku obowiązywania. W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych stanem lasów, (występowaniem szkód lub klęsk żywiołowych), plan urządzenia lasu może być opracowany na okresy krótsze niż 10 lat. Do sporządzenia planu urządzenia lasu niezbędne są informacje o lesie, zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczegółowym. Informacje te można podzielić na trzy zasadnicze grupy: geodezyjne, siedliskowe i dendrometryczne. Informacje geodezyjne są podstawą sporządzania różnych map leśnych, projektów dróg, mostów i przepustów, projektów lokalizacji składnic, budynków itp. Informacje z zakresu siedlisko-znawstwa są niezbędne dla celów planowania hodowlanego. Wyniki pomiarów dendrometrycznych informują o stanie drzewostanów i lasu, m.in. wiek, zasobność i produkcyjność oraz o zachodzących zmianach zasobów. Współczesne plany gospodarowania na terenach leśnych wykonuje się, wykorzystując najnowsze osiągnięcia techniki. Podstawowym narzędziem pracy jest tu leśna mapa numeryczna (LMN), będąca częścią systemu informacji przestrzennej (GIS). Mapa ta w sposób graficzny przetwarza i przedstawia dane zebrane podczas prac terenowych. Od lat w urządzaniu lasu stosuje się również coraz to doskonalsze metody wykorzystywania zdjęć lotniczych i satelitarnych, które uzupełniają wyniki prac terenowych. Plany urządzenia lasu sporządzane są obligatoryjnie dla lasów wszystkich form własności. Dla lasów Skarbu Państwa w zarządzie nadleśnictw są to plany urządzenia lasu wykonywane zazwyczaj przez Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL), na podstawie zlecenia przez poszczególne regionalne dyrekcje Lasów Państwowych. Dla lasów prywatnych i wspólnot gruntowych sporządza się uproszczone plany urządzenia lasu, na zlecenie właściwego miejscowo Starosty, natomiast dla lasów innych właścicieli – na zlecenie i koszt tych właścicieli. Tak więc plan urządzenia lasu, w formie praktycznego zastosowania, dba o zachowanie równowagi użytkowania lasów tak by nie przekroczyć wielkości pozyskania surowca (niezbędnego dla funkcjonowania gospodarki kraju), która gwarantowałaby zachowanie lasu dla przyszłych pokoleń. Plan Urządzenia Lasu zatwierdza obecnie Minister Środowiska, który nadzoruje też jego wykonanie.

Etapy sporządzania planu urządzenia lasu

Przed rozpoczęciem terenowych prac urządzeniowych organizuje się naradę z udziałem przedstawicieli odpowiedniej regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, urządzanego nadleśnictwa, wykonawcy prac urządzeniowych, administracji rządowej i samorządowej oraz instytucji i organizacji zajmujących się problematyką ochrony przyrody i środowiska. Jest to tzw. I Komisja Techniczno-Gospodarcza (w skrócie I KTG). W trakcie tej narady ustala się wytyczne do przeprowadzenia prac taksacyjnych oraz sporządzenia map numerycznych. Po tych ustaleniach rozpoczynają się prace urządzeniowe rozdzielone na dwa etapy:

1.         Terenowa inwentaryzacja w trakcie której dokonywany jest opis taksacyjny lasu, weryfikacja granic wyłączeń taksacyjnych, weryfikacja zapisów powszechnej ewidencji gruntów, zaprojektowanie wskazań gospodarczych dla poszczególnych wydzieleń.

2.         Prace kameralne, które obejmują: opracowanie danych pochodzących z inwentaryzacji terenowej, przygotowanie bazy danych do Systemu Informatycznego Lasów Państwowych (SILP), obliczenie etatu użytkowania rębnego i określenie powierzchni oraz masy do pobrania w użytkowaniu przedrębnym, sporządzenie planu cięć, wykonanie zestawień, tabel i wykazów, sporządzenia mapy numerycznej zgodnej ze Standardem Leśnej Mapy Numerycznej oraz wykonanie map analogowych.

Owocem zakończenia prac terenowych oraz kameralnych jest projekt planu urządzenia lasu, który zostaje przedstawiony na posiedzeniu II Komisji Techniczno-Gospodarczej (II KTG) celem oceny realizacji wytycznych ustalonych na I KTG oraz akceptacji projektowanych zadań gospodarczych. Następnie projekt planu urządzenia lasu jest udostępniony do publicznego wglądu w siedzibie nadleśnictwa w celu wniesienia ewentualnych poprawek zgłoszonych przez wszystkie zainteresowane osoby czy instytucje.

Następstwem zakończenia wyżej wymienionego etapu jest  zatwierdzenie projektu - w drodze decyzji - przez Ministra Środowiska i wówczas staje się on Planem Urządzenia Lasu dla nadleśnictwa, zostaje przekazany do Systemy Informatycznego Lasów Państwowych (SILP-LAS) i jest podstawą do sporządzania rocznych planów gospodarczych.

Plan urządzenia lasu dla nadleśnictwa składa się z następujących części:

•          Elaborat, zwierający opis nadleśnictwa, omówienie wyników inwentaryzacji terenowej, zestawienia tabelaryczne, analizę i ocenę gospodarki leśnej poprzedniego 10-lecia, opis i uzasadnienie planu gospodarczego na bieżące 10-lecie oraz Program ochrony przyrody zawierający opis warunków przyrodniczych na terenie nadleśnictwa, istniejących i projektowanych form ochrony przyrody, charakterystykę walorów przyrodniczych i kulturowych, opis planowanych działań nadleśnictwa w zakresie ochrony przyrody oraz prowadzenia gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony przyrody

•          opis taksacyjny lasu zawierający szczegółowe informacje o każdym wydzieleniu: skład gatunkowy, wiek, strukturę warstwową, warunki siedliskowe, miąższość drzewostanu oraz zaprojektowane wskazania gospodarcze

•          wykaz projektowanych użytków rębnych i cięć pielęgnacyjnych

•          mapy o różnej treści i skali: gospodarcze, drzewostanów, siedlisk, walorów przyrodniczych, cięć rębnych itp.

Dokumentem niezbędnym do zatwierdzenia projektu planu urządzenia lasu – na podstawie odpowiednich przepisów Ustawy o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko – jest Prognoza oddziaływania projektu planu urządzenia lasu na środowisko i obszary Natura 2000 wraz z pisemnym podsumowaniem zawierającym uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu i informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu.

Aktualny Plan Urządzenia Lasu dla PGLLP Nadleśnictwo Opole sporządzony został na lata 2014-2023 wg stanu lasu na dzień 01-01-2014. Zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska nr DLP-I-611-15/10326/14/LP z dnia 12 marca 2014.